«Атамекен» ҰКП-да өз қаражаты есебінен геологиялық барлау жұмыстарын жүргізетін инвесторларға жер қойнауын пайдалануға басым құқықтар беру мәселелеріне арналған дөңгелек үстел өтті.

Күн тәртібінде көмірсутектерді геологиялық барлау мен өндірудің қазіргі қарқыны талқыланды. Алдағы 15 жылда Қазақстан қорлары таусылуы мүмкін. Инвесторлар жер қойнауын геологиялық барлауды жүргізуге мүдделі емес. Өйткені жер қойнауын геологиялық барлаудан (ЖҚГБ) өндіруге басымдықпен өтудің заңды мүмкіндігі жоқ.

«Kazenergy», «Petromining»  бірлестіктерінің, бизнес-қауымдастықтардың өкілдері мен геологтар «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» Кодекске өзгерістер енгізу туралы ұсыныстарын ортаға салды.

Басқосуда «Атамекен» ҰКП Төралқа Төрағасы Райымбек Баталов геологиялық барлауды ынталандыру мәселесі бірнеше жылдан бері күн тәртібінде тұрғанын және бизнес пен Ұлттық палатаның басым бағыттарының бірі болып табылатынын еске салды. Оның айтуынша, жер қойнауын пайдаланудағы жағдай, әсіресе, өндіріс көлемінің төмендеуі мен 2025 жылға қарай ішкі ресурстардың тапшылығы қаупін ескере отырып, алаңдатарлық жағдай туғызады.Ол осы мәселе бойынша соңғы екі-үш жылда талдаулар жинақталып, ұсынылғанын мәлімдеді. 2022 жылы отандық кәсіпкерлердің мұнай-газ секторын дамыту жөніндегі алғашқы кеңестерінің бірінде геология мәселесі көтерілді. Petromining ұсынған талдаудың нәтижесінде аталмыш салада проблема бар.

«Геологиялық барлауға инвестиция тарту тартымдылығынсыз саланы дамыту стратегиялық тәуекел болып табылады. Біз бизнес ретінде бұл негізгі мәселе екенін түсінеміз», - деді Баталов.

Ол жер қойнауын пайдалану тек бюджет кірісінің мәселесі емес, сонымен қатар, мұнай-газ және тау-кен-металлургия салаларында жұмыс орындарын құру мен ілеспе өндірістерді дамытудың негізі екенін мәлімдеді. Оның айтуынша, қазақстандық жеткізушілер осы салалардың жай-күйіне тікелей тәуелді және геологияны дамытпай не қысқа мерзімді, не ұзақ мерзімді тұрақтылық туралы айту мүмкін емес.

Сонымен қатар, Палата төрағасы күш-жігерді одан әрі біріктірудің маңыздылығына тоқталды:

«Біз Ұлттық палата бұл мәселені іске асырушы ретінде ғана емес, мұны барлық жерде жасауға қолдау білдіретін боламыз».

Ол бұл тақырыпты ілгерілету жұмыстары тиісті министрліктермен диалогта да, заңнамалық бастамалар деңгейінде де жалғасатынын айтты.

«Меридиан Петролеум» компаниясының президенті, геология-минералогия ғылымдарының докторы Хайрлы Әбілқасымов минералды-шикізаттық базаны толықтырудың маңыздылығын еске салды. Ол жер қойнауын зерттеуден барлауға көшу әлі де шешімін таппай отырғанын айтты. Басты мәселе – геологиялық барлау кезеңдері арасындағы құқықтық айырмашылықтың жоқтығы және заманауи әдістердің мәнін түсінбеу. Ол Мәжілісте 3D сейсмикалық зерттеулер әлі күнге дейін толыққанды барлау болса да, ЖҚГБ бөлігі болып саналатынына таң қалды. Оның ойынша, күрделі әдістерді қолданатын инвесторларға басымдық беру керек.

«Бенилюкс» сауда палатасының президенті Денис Ван ден Вейх Бельгия, Нидерланды және Люксембург елдерінің компаниялары Қазақстанда жұмыс істеуге қызығушылық танытып отырғанын айтты. Алайда, оның айтуынша, заңнамалық тосқауылдар инвестиция салу үдерісін қиындатып отыр. Ол «аз зерттелген аумақтар» ұғымын нақтылауды, жер қойнауын геологиялық зерттеуден өндіруге көшу тәртібін заңнамалық түрде бекітуді, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушыларға ұлттық компанияның кемінде 50% қатысуымен теңіздегі барлау жұмыстарын өз бетінше жүргізуге құқық беруді ұсынды.

«Petromining» қауымдастығының президенті Саят Боранбеков пайдалануға басым құқық мәселесі тез арада шешілетініне үміт білдірді. Ол қауымдастық мүшелерінің жер қойнауын геологиялық зерттеуге қаржы салуға дайын екенін, бірақ бұл үшін құқықтық кепілдіктер қажет екенін хабарлады. Атап айтқанда, сарапшылар геологиялық зерттеу шеңберінде рұқсат етілетін жұмыстардың аясын кеңейту, учаскелердің стандартты параметрлерін сақтау және басым құқық берілмеген жағдайда шығындарды өтеу мүмкіндігін қарастыруды ұсынды.

KazEnergy атқарушы директоры Данияр Нәсіпов үлгілік келісімшарт механизмін қолдануды ұсынды және инвестициялық тартымдылықты арттыру үшін қолданыстағы реттеулерді қайта қарау қажеттігін айтты. Бұл көрсеткіш бойынша Қазақстан тек 73-орында тұр. Ол сондай-ақ тозған кен орындары мәселесін және қорларды SPE-PRMS халықаралық жүйесі бойынша жіктеуге көшу қажеттігін атап өтті. Потенциалды бағалау үшін халықаралық серіктестермен бірлесіп жұмыс істейтін KazEnergy талдау орталығы құрылған.

Талқыға қатысушылар 2021 жылдан бері Қазақстан Республикасы Президентінің жер қойнауын геологиялық зерттеуді аяқтаған инвесторларға пайдалану үшін басым құқығын беру жөніндегі тапсырмасы әлі күнге дейін орындалмағанына ерекше назар аударды. Бұл шешім аз зерттелген аумақтар мен учаскелерді игеруге серпін беруі тиіс еді, алайда жылдар өте мәселе шешілмеді.

Қорытындылай келе, сарапшылар көмірсутектер мен уран салаларындағы жер қойнауын пайдалануды жетілдіру мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» Кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заң жобасына өзгерістер енгізуді ұсынды. Жиын барысында айтылған пікірлер негізінде жазылған хаттама Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісіне жолданатын болады.