Алматы қаласы кәсіпкерлер палатасының алаңында ҚР Алкогольсіз сусындар мен шырындар өндірушілерінің қауымдастығы Қазақстан Үкіметіне құрамында қант бар сусындарға акцизді енгізбеу туралы өтінішпен қайта жүгінді.

Кездесу модераторы, Алматы қаласы кәсіпкерлер палатасының директоры Айтуар Қошмамбетов осы жылдың шілде айында ҚР Алкогольсіз сусындар мен шырындар өндірушілерінің қауымдастығы Ерікті міндеттемелері кодексі бойынша қауымдастықтың отырысы өткенін еске салды. Кездесудің мақсаты кодекс қауымдастығына кіретін компаниялардың қол қоюға дайын екенін анықтау болды.

«ҚР Алкогольсіз сусындар мен шырындарды өндірушілер қауымдастығы ҚР Денсаулық сақтау министрлігі бастамашылық еткен 2023 жылға арналған іс-шаралар жоспарында дені сау ұлт жобасына енгізілген құрамында қант бар сусындарға акцизді енгізу мәселесін шешу бойынша жоғары тұрған билік органдарына бірнеше рет жүгінгенін көпшілік біледі. Қауымдастық акцизді енгізу Қазақстанның экономикасына теріс әсер ететінін егжей-тегжей түсіндіретін хаттар жазды.

ҰКП күрделі экономикалық жағдайды ескере отырып, ұсынылған шараларды қолдамайды. Бұл жағдайда компаниялар саланың өзін-өзі реттеуі тиімді құрал болады, сондықтан мемлекет индустрияны да естіп, Қазақстанда құрамында қант бар сусындарға акциздік салық енгізбейді деп сенеміз», – деп атап өтті Айтуар Қошмамбетов.

Қауымдастық «JD EXPERT» маркетингтік шешімдер агенттігі биылғы жылы  14 облыста және 3 республикалық маңызы бар қалада жүргізген зерттеу нәтижелерін ұсынды. Зерттеу көрсеткендей, респонденттердің 99%-ы 2-3 жыл бұрын айына стандартты азық-түлік сатып алу құнының өскенін атап өтті. Сонымен қатар, 40% өнімнің құны 2 есе немесе одан да көп өскенін айтты. Зерттеуге қатысушылар өнімнің барлық санаттарында сатып алу көлемін азайтқанын атап өтті. Тәтті санаттағы өнімдер (торттар, сусындар, тәтті сүт өнімдері, печенье және т.б.) қатты зардап шекті – респонденттердің 70% - ы осы санаттағы өнімдерден ішінара немесе толық бас тартқаны туралы айтады.

Қауымдастық қант қосылған сусындарға акцизді енгізу бизнес үшін үлкен соққы болады деп санайды. Қауымдастық басшысы Әлия Мамытбаева Қаржы және Ұлттық экономика министрлігінің қолдауымен Денсаулық сақтау министрлігі атынан мемлекеттік органдар  шын мәнінде нақты сектордың тұтас саласын жою шараларын ұсынатынын, ал бұл шара ұлт денсаулығына оң әсер етпейтінін атап өтті.

Естеріңізге сала кетейік, 2021 жылғы 12 қазанда «Салауатты ұлт» ұлттық жобасы бекітілді, оның шеңберінде 2023 жылдан бастап 2023 жылы 20%, 2024 жылы 35%, 2025 жылы 45% мөлшерлемелермен қант қосылған сусындарға акцизді енгізу бойынша іс-шара көзделген.

Зерттеулерге сәйкес, қантты шырындар мен газдалған сусындарға салынатын үлкен салықтар - 20% - дан 45% - ға дейін-артық салмақпен күресу тұрғысынан күтілетін нәтиже бермейді. Тұтынушылар арзан, бірақ калориялығы аз емес тағамдарға ауысады.  Саланың өзін-өзі реттеуін халықаралық институттар инфекциялық емес аурулармен күресте ең тиімді шаралардың бірі деп таныды.

Осы тәсіл аясында Қазақстандағы Алкогольсіз сусындар мен шырындар өндірушілерінің қауымдастығына кіретін алкогольсіз сусындардың тоғыз жетекші өндірушілері мен импорттаушылары «Ерікті міндеттемелер кодексіне» қол қойды. Компаниялар 2026 жылдың соңына дейін барлық қатысушылардың шоғырландырылған сусындар портфолиосындағы қосылған қанттың орташа мөлшерін 10% - ға төмендетуге міндеттенді. Кодекске «Атамекен» ҚР Ұлттық Кәсіпкерлер Палатасының қатысуымен Coca-Cola, Galanz Bottlers (Маxi Чай, Laimon және басқа брендтер), «Terra Nova» ЖШС, Red Bull, ВИзит алкогольсіз сусындар зауыты (Буратино, Легенда, Aquas және басқа брендтер),  «Жигалма»  ЖШС («Компотай» бренді), Либелла Ботлерс (Натура, Libella, Купеческий, Настоящий Квас, Extreme Energy және басқа брендтер), «Pure Pack» ЖШС және «Рикс» ЖШС (Dizzy және Generation Z брендтері) компаниялары қол қойды.

Кодекс алкогольсіз сусындардың құрамына, таңбалануына және маркетингіне (соның ішінде жарнама мен нарықта ілгерілуіне) қатысты негізгі қағидаттар мен тәсілдерге қатысты ерікті ережелерді анықтайды. Компаниялар тұтынушыларға әртүрлі өнімдер мен дәмдердің, соның ішінде калориясыз опциялардың кең ауқымын ұсыну үшін сусындардың рецептілері бойынша жұмысты күшейтуге келісті. Өндірушілер 2026 жылдың соңына дейін портфолиосын шағын орау форматтарымен (0,5 литр немесе одан аз) толықтыруға және сусындарының қаптамасына тұтынушыларға қолжетімді және түсінікті сусынның құрамы туралы толық және сенімді ақпаратты орналастыруға міндеттенді.

Ілгерілету және жарнама мәселелерінде кодекске қол қоюшылар нысаналы аудиториясы негізінен 12 жасқа дейінгі балалардан тұратын теледидарда, радиода немесе баспа БАҚ-та алкогольсіз сусындардың жарнамасын орналастырмауға міндеттенді. Мектептерге, сондай-ақ 12 жасқа дейінгі балалармен жұмыс істеуге бағытталған білім беру және мәдени-демалыс мекемелеріне жақын жерде алкогольсіз сусындардың тегін қойылымы, дәмін тату жүргізілмейді.

ҚР Алкогольсіз сусындар мен шырындар өндірушілерінің қауымдастығы, сондай-ақ Кодекске қол қойған компаниялар барлық басқа алкогольсіз сусындар өндірушілерін Кодексте тұжырымдалған міндеттемелерді қабылдауға және оларды нарықтық тәжірибеге тез әрі толыққанды енгізуге ықпал етуге шақырды.

«Қазіргі қиын экономикалық жағдайда Қауымдастық мүшелері өндірушілер мен халыққа сусындарға қосымша акциздік салық салмауды ұсынады. Азық-түлік, сусындар бағасы шамамен 70%-ы импорттық болып табылатын шикізат бағасының өсуіне, логистикалық тізбектердің күрделенуіне және доллар мен еуро бағамының өсуіне байланысты көтеріледі. Егер мемлекет отандық сусындар өндірісін, сондай-ақ жақын арада тағы бір зауыт салу және елді жергілікті қантпен толық қамтамасыз ету жоспарланып отырған қант саласын қолдағысы келсе, онда біз бұл мәселені саланың өзін-өзі реттеу жолымен шешуді ұсынамыз. Ұлыбритания, Норвегия сияқты кейбір еуропалық елдер өз өндірушілеріне қолдау көрсету үшін бұрын енгізілген алкогольсіз сусындарға салынатын салықтарды алып тастай бастады», – деп атап өтті ҚР Алкогольсіз сусындар мен шырындар өндірушілер қауымдастығының президенті Әлия Мамытбаева.

Әлия Мамытбаева қантты азайту туралы шешім өндірушілерге оңай берілмегенін атап өтті. «Сусындардағы қант тек дәмді үйлестіруші ғана емес, сонымен қатар консервант, тұрақтандырғыш рөлін атқарады. Үйде өзіңіз дайындаған шайға, кофеге немесе компотқа қанша қасық қант салу керектігін таңдауға болады, бірақ бөтелкедегі сусындар жағдайында мұндай таңдау жоқ Зауытта өндірілген сусыннан қант мөлшерін оның дәмі мен сақтау мерзімін бұзбай алып тастау мүмкін емес. Қазақстандық тұтынушылар тәтті сусындарды жақсы көреді, сондықтан тәттілікті сақтау үшін қант алмастырғыштарды қосу қажет. Мұндай сусынның жарамдылық мерзімі бірден екі есе қысқарады. Барлық өндірушілер жаңа рецептілерді әзірлеуге мүмкіндігі жоқ. Бұл қымбат және ұзақ процесс. Алайда, индустрия «Дені сау ұлт» бағдарламасын қолдау үшін осылай жасауды жөн көрді.